Tolstoy’un son yılları “Son istasyon” adıyla Amerikalı bir yazar tarafından romanlaştırılmış. Birçok açıdan ilginç olan roman insana Tolstoy’un gerçek yaşam öyküsünü okuduğu izlenimini veriyor. Romanda anlatılan Tolstoy’un geçirdiği bir krizi konu edeceğim. Kendinden geçip sayıklamasına neden olan bu krizde alnı terliyor ve kol ve bacakları kasılıyor epeyce yaşlanmış olan yazarın. Anlatılan, sonunda epilepsi krizine dönüşen bir hipoglisemi (şeker yetersizliği) atağı gibi. Oldukça gerçekçi tanımlandığı için, yazarın benzeri krizleri iyi gözlemlemiş olduğu belli. Tolstoy’un ev ahalisinin krize reaksiyonlarını da güzel tanımlanmış. Kriz sırasında istemsiz olarak çırpınan kol ve bacakların zap edilebilmesi için nasıl çabaladıkları da. O satırları okurken anladım ki Türkiye, Rusya ya da Amerika fark etmiyor; epilepsi krizi karşısında çaresiz kalan insanlar benzer biçimde reaksiyon veriyorlar. Kriz geçiren kişiye yardım etmek istiyor, ancak bu istek kapsamında yaptıkları ile zarar veriyorlar. Sara krizi sırasında nelerin yapılması ve nelerin yapılmaması gerektiği anlatmak biz doktorların karın ağrısıdır hep. Bu bahane ile bir de ben anlatmak istiyorum.

Tolstoy’un Epilepsi krizi bir örnek. Yaşlılarda sık görülen (ikinci tip) şeker yüksekliği hastalığında, aşırı şeker düşüklüğü dönemleri sıkça oluşur. Bu ataklar kendini bilmeme, sayıklama, saçma sapan konuşma ve davranışlara neden olabilir. Ataklar sırasında kişinin soğuk ve terli görünümü şeker düşüklüğünün neden olduğunu anlamayı kolaylaştırır. Eğer evde yaşlınız varsa ve onu benzeri bir fiziksel ve psişik tablo içinde bulursanız, hiç beklemeyin ağzına bir kesme şeker değdirip, emdirin. O bir lokma şeker, çabucak kendine gelmesini sağlayacaktır. Bu ataklar özelikle gece gelme eğilimindedir. Çünkü, işeme vb amacıyla yatağından kalkmış yaşlıların amaçsızca evde dolandıkları, ya da yanlış yerlere işedikleri ya da kendini bilmez durumda saçma sapan konuştukları ataklara pekala siz de rast gelebilirsiniz. Böyle durumların nedeni sadece şeker düşmesi atakları değildir elbette. Pek çok başka neden olabilir hatta şekeri aşırı yükselmiş bile olabilir. Ancak kişide yaşlılık diyabeti tanısı varsa, bunun için ilaç kullanıyorsa ve diyet yapıyorsa, eli yüzü soğuk ve terliyse, ona bir kesme şeker yedirmenizin hiçbir sakıncası yok. Ola ki faydası olur. Bir şeker hastasının şeker azalması atakları çok nadiren sara krizine dönüşebilir. Dikkatinizi çekerim çok nadiren dedim. Çünkü sara (epilepsi) krizi pek çok nedenle oluşabilir, nadiren çok uzamış şeker yoksunluğundan kaynaklanır. Bu bilgiye dayanarak, romandaki Tolstoy krizine ben bu tanıyı koydum. Ancak benim ne tanı koyduğumun hiç önemi yok. Önemli olan sara krizi karşısında nasıl bir tutum takınacağımızdır.

Sara krizi bir beyin atağıdır. Beyin kendi elektriğini üreten ve onunla çalışan bir makinadır. Her bir sinir hücresinin (nöron) içinden bir elektrik kablosuymuşçasına elektrik akar. Bu akışlar birbirine karışmasın diye de her bir sinir gerçekten kabloymuş gibi tam ya da yarı kılıfla diğerinden ayrılmıştır. Ancak bu olağan akış trafiği bazen bozulur. Akan elektrikler birbirine karışır. Her bir nöron, hedefine ulaştıracağı elektriğin kontrolünü kaybeder. Olağan olarak farklı yöneltileri olan birçok elektrik akımı aniden bir araya gelerek tek bir doğrultuda akıverir. Tıpkı bulutların elektriğinin birleşip akıverdiği yıldırım örneğindeki gibi. İşte buna sara (epilepsi) krizi denir. Sara krizinin görünen yüzü anlattığım fizyolojik oluşumun dışa vurumudur. Yani normal elektrik akımı ile çalışması gereken nöron işini göremez. Bedenimizde bunun karşılığı, yapılması gerekenler yerine amaca uygun olmayan saçma sapan şeyler yapıyor oluşumuzdur. Kendinden geçerek yere düşmek, sonra kolun bacağın istemsiz ve amaçsız olarak kasılması, bir epilepsi nöbetidir. Epilepsi nöbetinde kol ve bacakların sadece bir bölümü kasılabilir. Sadece sağ ya da sol taraftakiler kasılabilir. Ya da her iki taraf eş zamanlı olarak bütün beden kasılabilir. Bu, nöbetin büyüklüğünü yani elektriksel yayılımın genişliğini gösterir. Bütün bedenin kasıldığı duruma büyük nöbet adı verilir. Büyük nöbetlerde, bedenin her iki tarafı da tutulduğu için, normalde her iki yandan uyaran aldığından tek taraflı olaylarda hemen hiç etkilenmeyen orta hat organlarımız da etkilenir. Bu nedenle, boğaz kaslarının aniden kasılması yüzünden büyük nöbetler, çığlık benzeri keskin bir sesle başlar. Hemen sonrasında çene kasları kasıldığı için çene kilitlenir. Bu esnada dil dışarda kalırsa ısırılıp yaralanır. Soluk borusu kasıldığı için nefes almak zorlaşır ve yüzde morarmalar olur. Ağız köpürmesi olur ki tükrük bezlerinin salgısını toptan boşatmasındandır. Kasılma yukarıdan aşağıya doğru iner. Sonunda içi boş organların kasları da istemsiz olarak kasılacağı için çiş ve kaka boşalmaları da oluşabilir. İstemsiz demem boşuna değil, bir büyük sara nöbeti sırasında, beyinde oluşan büyük elektrik boşalımı yüzünden beynin emir kulu olan bedenimiz istencimiz dışında kasılır. Üstelik kişinin bilinci de kapanmıştır, neler olup bittiğini de bilmez. Görüntü gerçekten ürkütücüdür.

Bu kasılmaların seyircisi olmak zorunda kalan kişiler doğal olarak ne yapacağını bilemez durumda çare üretmeye çalışırlar. İyileşsin diye ağza burna kesik soğan yapıştıranlar olur. Çeneyi açmaya, nefes zorluğunu engellemeye çalışırlar. Zıplamakta olan kol ve bacakları zaptetmeye çalışırlar. Doğal reaksiyonlarımız ne yazık ki çoğu zaman doğru davranışlar değildir. Bu yapılanlar asla yapılmaması gerekenlerdir. Öyleyse bir büyük epilepsi atağına denk gelen kişi ne yapmalıdır?

Hiçbir şey yapmamak en iyi çözümdür. Ne kadar ürkütücü olursa olsun her epilepsi atağı kendi kendini sonlandırma kapasitesine sahiptir. Hiçbir şey yapılmadan kendiliğinden geçer. Bu nedenle sabır en önemli tavsiyedir. Bunun tek istisnası nadiren görülen ve “status epilepticus yani sürekli nöbet” denilen durumdur. Bu durumda nöbetler ardarda sürekli olarak gelir, geçmez/ durmaz. Genellikle, ilaç kullandığı halde ilacını ihmal eden kişilerde, ilaç eksikliği veya yoksunluğu yüzünden oluşur. (Uzun yıllardır kullandığı ilaçlar sayesinde artık nöbet geçirmediği için, bana ilaç lazım değil sanarak ilacını kesen ve bu yüzden statusa girerek zırhlı Mersedesinde kilitli kalan ve şeker kriziydi diye geçiştirilen reizin durumu da budur.) Status yani sürekli nöbet demek, 20 dakika geçtiği halde hala nöbetin sürmesi demektir ki çok acilen hastaneye nakil gerektirir, yoksa kişi ölebilir. Bunun dışında normalde bir büyük nöbet üç beş dakika sürer ve kişi nöbet sonrasında uyuma ihtiyacında olur, genellikle de uyur. Bu durumda dediğim gibi en iyisi kişiye hiçbir şey yapmamaktır.

Epilepsi nöbeti geçiren kişiye yardım etmek için hiçbir şey yapmayın.

YAPMAYIN: