Nötrino (neutrino) nedir biliyor musunuz? Ben adını ilk kez evvelki yıl bir belgeselde duydum. Parçaçık fiziğinin en yeni keşiflerinden biri.
Bugün National Geografik kanalında bir ödül töreni izledim. Aslında ödül törenleri çok da ilgimi çekmez. Ufkumuzu değiştirenler gibi bir adı olan ve bilimsel gelişmeleri ödüllendiren bir törenin sunucusu memeleri neredeyse giysi dışı kalmış hoş bir hanım olunca, zaplarken duraksadım. Aynı kadın, hocam Margulis’e ömrüm boyunca hayrandım… deyince çakılı kaldım.
Lynn Margulis, çığır açan şeyler keşfeden, bu yüzyılın en önemli bilim insanlarından biri. Benim en hayran olduğum bilim insanlarından biri. En meşhur uzay bilimci ve popüler bilim eğitmeni ve yazarı olan karizmatik Carl Sagan’ın da eski karısı. Bu muhteşem kadın hakkında o kadar çok kere yazdım ki konuyu da dağıtmamak için şimdi yinelemeyeyim. Ancak siz kendisini henüz tanımadıysanız, tarama motoruna adını yazmanın tam sırasıdır.
Sonuçta teşhirdeki memeler ve de meme gösterenin bilim kadına Margulis’e hocam deyişi ile takılı kaldığım bu ödül töreninde, nötrinoların var olduğunu kanıtlamak için yerin dibine havuz şeklinde nötrino tuzağı kurarak nötrinoları görüntülemeyi başaran Japon bilim adamları ödüllendirildi.
Bu nedenle nötrinolar üzerine evvelki yıl izlediğim belgeselde öğrendiklerimi anımsamak istedim. Çok da iyi anımsayamadım:
Eskiden bildiğimiz üzere, atom düzeyi maddenin en küçük yani en alt düzeyi değilmiş. Daha küçük yani nano düzeyinde maddelerin varlığı çoktan bulunmuş. Bu minicik maddeler ile çalışılırken de başka bir şeyin daha var olması gerektiği anlaşılmış. Çünkü saptanan maddeler arasında bir anlamda boşluk saptanmış. Bu boşluğu doldurması gereken bir madde olmalıymış ama bulunamamış. Bu olası madde üzerinde çok çalışılmış. Nihayetinde varlığı hesaplanmış. Ancak görüntülenememiş. Güneşin parçalanması sonucu oluştuğu, hiçbir maddeye takılmadan ilerleyebildiği anlaşılmış. Dünyaya ulaştığı da biliniyormuş. Katı olanlar dahil her türlü maddenin içinden değişmeden dönüşmeden geçebildiği de. Dolayısıyla uzay boşluğu, atmosfer ve yer küre ona engel olamadığına göre, yerin bilmem ne kadar derinine bir havuz yapmışlar.
Bildiğiniz üzere ne fizikçiyim ne de bilim adamı. Belleğim de beş para etmez. O yüzden benim bu anlatımıma çok güvenmeyin. Nötrinolar (neutrinos) konusunu kendiniz araştırın.
Örneğin şuraya bakabilirsiniz: http://www.manchester.ac.uk/discover/news/article/?.
Olmazsa “neutrino trapping” yazıp en basitinden wikipedia’dan bile bilgi alabilirsiniz.
Aslına 1970’lerden beri araştırılan, 2000 sonrası önemli keşiflere ulaşan bu konu çok heyecan verici. Çünkü nörtinolar sayesinde güneşte neler olup bittiğini daha iyi anlayabiliyormuşuz. Bunun da anlamı, bizim evrenimizin nasıl var olduğuna ilişkin daha yetkin bilgilere doğru olan yolculuğumuzun başlamış olması.
Nötrino örneğinin anlattığı gibi, en küçüğün bilgisi, yani kuantum fiziği bize büyük bir ufuk sağlıyor.
Kuantum fiziği adı korkutmasın. İstenirse öğrenmesi çok kolay. Bizim öcü addedilen şu üniversitemiz var ya, işte o ODTÜ’nün yayınları arasında kuantum fiziğini, sıradan insanlar için son derece basit biçimde anlatan bir kitap var. Yıllar önce ben on kitabı okumuştum. Bildiklerimi oradan kolayca öğrendim. Kitabın ve yazarının adını anımsamıyorum ama ODTÜ’den hala temin edebilir sanırım.
Bu arada, tıpkı uzay biliminden kaynaklandığı iddiası ile falcılığa bilim etiketini sıvayarak astroloji adını kullanan uydurukçular gibi, kuantum bilgisine dayandığı uydurukçuluğu ile kuantoloji adıyla bilim soytarılığına soyunanlar ve de onların kitapları da var. Tıpkı astronomi ile astroloji gibi, kuantum fiziği ile kuantoloji ayrımına dikkat çekmeden geçmeyeyim.
Kuantum fiziği, nano boyutlar, nötrinolar…
Bilim ve teknoloji sayesinde varlığımızı anlamlandırmaya her zamankinden daha yakınız.
Yeter ki bilimden uzak kalmayalım.
Anladığınız üzere, şu sıralar National Geografic müdavimiyim.
6 Şubat 2016
Japonya’daki izolasyonu tam yapılmış bu kocaman havuza bir nötrino ulaştığında, ışıma yoluyla varlığını saptayabilir olmuşlar. Nötrino, bu tam izole havuza epeyce seyrek uğruyormuş ama olsun bu sayede görünür oluyor, saptanıyormuş.
Söz ettiğim nötrino havuzunu öğrendiğim belgeselin bağlantısını buldum. Dilerseniz “neutrino japan facility Super Kamiokande” diye Google’a falan taratıp, siz de izleyebilirsiniz.